ضرورتی به نام تحلیل و بررسی اجراهای تئاتری

ایران تئاتر، اردبیل، داور فرمانی: یکی دیگر از برنامه های نخستین جشنواره فرهنگی هنری مرزداران در شهرستان بیله سوار، برگزاری جشنواره تئاتر صحنه ای با شرکت گروه های مختلف از شهرهای استان و شهر اورمیه از استان آذربایجان غربی در هفته اول اسفند ماه 1401 بود. در داخل این جشنواره تئاتری، جلسات نقد و بررسی کارهای تئاتری در برنامه روزانه جشنواره بود که باید برگزار می شد. این جلسات یعنی کنکاش درباره اجرا و بحث و تحلیل ها در نقاط مختلف استان بسیار کمتر شده است و باید بیشتر شده تبدیل به یک اساس جشنواره های تئاتری استان شود. زیرا یکی از برترین برنامه ها برای ماندگاری و پویایی و ثبت شدن تئاتر تحلیل و بررسی اجراهای تئاتری از ابعاد مختلف و بحث های نظری درباره تئاتر است. فقدان این مسأله برای تئاتر استان ما آثار منفی بسیار زیادی در محتوا و اجرای آن بر جا می گذارد. در جشنواره مسأله این بود، در نظر بنده اغلب برنامه های تئاتری جلسات نقد و بررسی، برآیند تاثیر گذار خود را کم تر از خود نشان می داد و بیشتر به سمت دیگری می رفت. بنابراین سعی می کردیم کاری کنیم که این جلسات در جشنواره تئاتر مرزداران بیله سوار با روند دیگر، تاثیر گذار و کاربردی تر برگزار شود و برای این کار آنچه که در توان بود را انجام دادیم. البته این نیاز به حمایت سیاست گذاران جشنواره و ستاد برگزاری آن دارد. پس در جشنواره تئاتر بیله سوار با حمایت اعضای ستاد جشنواره این جلسات را با شکلی کاربردی تر برگزار کردیم.

آنچه که می توانست به سمت موثر بودن برود طرح مسأله بود که شنونده را به فکر وادار کند و با خود تصمیماتی بگیرد. مثلا؛ تئاتر ما چگونه می تواند تاثیرگذارتر باشد؟ ممکن است کسی جوابی بدهد ولی با بررسی منصفانه و صحیح اجرای آن با کاستی های زیادی موجه می شویم. چینش کدام عنصر فکر و دغدغه را مطرح می کند؟ چرا تئاتر ما نمی تواند اثربخش تر از این باشد؟ چه از لحاظ محتوا و چه از لحاظ شکل های اجرایی و چه از لحاظ نفس اجرا و یا از بعد زیبایی؟ یا از لحاظ معرفی زبان قدرتمند تئاتر؟ چگونه می شود ضرورت تئاتر را در این برهه از زمان معرفی کرد؟ این نیاز به برنامه ای اساسی و درست و پویایی از طرف هنرمندان تئاتر دارد که نیازهای مخصوص خودش را لازم دارد. تئاتر در کشور ما بصورت کلی برای معرفی ضرورت خودش نیازمند حمایت دو ارگان است. یکی دولت و قانون و دیگری خود هنرمندانِ تئاتر اعم از مسئول و اجراکنندگان.

در این شرایط فعلی برویم به سمت خود تئاتری ها که اگر برنامه ای تئاتری در جایی برگزار می شود تمام تلاش خود را به کار ببریم که مسأله تئاتر تبدیل به یک فرآیند تاثیرگذار روی مخاطب و بر روی خود هنرمند بشود چون یکی از بهترین امتیازات تئاتر این است که یک پدیده ی هنری اجتماعی است و بیشتر برخواسته از بطن و جوشش خود اجتماع است. بنابراین سعی شد که در کارگاه تئاتر  مخاطب به سمت مسأله دار بودن تئاتر و تاثر آن برود . چرا که ممکن است ما هنوز کامل و یا به مقدار نیاز از تاثیرگذاری تئاتر بی خبریم و شناخت دقیقی از روند بعدی تاثیرات تئاتر بر اجتماع و فرد اطلاع کافی نداشته باشیم و یا شاید از نقش جامعه و تئاتر در کنار هم به اندازه ای که باید ضرورت دارد غافل مانده ایم. مسأله اصلی در این کارگاه این بود. بنابراین سعی کردیم که کارگاه را از آن جلسه معمول نقد و بررسی برای امتحان هم که شده دور کنیم و در کارگاه به طرح مسأله بپردازیم. چرا  می خواستیم این کار را بکنیم؟ چون تئاتر فقط رفتن به روی صحنه نیست. مگر نه این که تئاتر یک پدیده ای فکری هنری و اندیشمندانه است؟ چرا نمی توانیم موارد و ضرورت های خود را بوسیله تئاتر در قالب فکر و یا اندیشه و یا بصورت یک نظریه ساده و یا دردمند با یک شیوه اجرایی مطرح کنیم؟ یکی از مورد هایی که باعث می شود تئاتر ما از اندیشه و فکر و ایده های اجتماعی و بشری خالی باشد عدم شناخت دقیق از ابزارها و مؤلفه های تئاتری است. همه ما از مناسبات و مفاهیم انسانی امروز اجتماع خودمان خبر داریم ولی آنکه می تواند این گونه مفاهیم را به درام تبدیل کند یک نمایش نامه نویس ماهر و دغدغه مند است که با اصول و مؤلفه های نمایش نامه نویسی آشنا است.

به نظرم هر متن نمایشی که بر روی صحنه به نمایش در می آید لزوما یک درام نیست. پس چکار باید کرد؟  آیا این طراحی صحنه جزیی از افکار کل تئاتر ماست که دارد به چشم دیده می شود؟ و یا فقط صرفا برای نشان دادن وسایل و ابزاری است که روی صحنه آورده ایم؟ ما باید چگونه ملزمات تئاتر خودمان را در جهت محتوا و شکل اجرایی بچینیم و انتخاب کنیم؟ می شود گفت که سهم کارگردان تئاتر فقط ظاهر کار نیست! این قابل قبول است که ظاهر کار باید زیبا و چشم نواز باشد ولی زمانی کاربردی تر است که متفکر تئاتر برای ظاهر کار هم مسأله ای داشته باشد. زیرا تئاتر بسترش بسیار حساس و تعیین کننده است. حتی در صورتی که ما قصد خواباندن و به آرامش بردن مخاطب را داشته باشیم اگر از روی عمد باشد موثرتر خواهد بود. مرحله ی بعدی این است چرا می خواهیم مخاطبمان را با دیدن تئاتر به خواب ببریم؟ و به یقین که این مسأله برخواسته از نیازهای اجتماعی ماست. و همین است که قدرت و زبان اثر گذار تئاتر را به رخ می کشد. برای اینگونه موارد لازم است که شخص تئاتری تمام تلاش های فکری و تحقیقی خود را بکند. اگر اجتماع ما تلاش کند که از فردگرایی به اجتماع و جامعه پروری میل کند شخص تئاتری هم تمام سهم و رسالت خود را بهتر و موثرتر انجام خواهد داد.

باز هم لازم به تکرار است که تئاتر فقط بردن یک اجرا بر روی صحنه نیست. تئاتر زمانی اثرات واقعی خود را می گذارد که دغدغه اجتماعی و بشری داشته باشد. اگر ما در تئاتر¬مان محتوای خوب و مؤثر داشته باشیم اغلب نمی توانیم دغدغه خود را با اجرای خودمان مطرح کنیم. زیرا خودمان باعث شده ایم که با استفاده مجهول از مؤلفه های تئاتر ذهن مخاطب را مشوش کنیم. نکته این است تئاتر در مرحله تولید می تواند خط مجهول و نامعلوم را طی بکند و حتی چهره ی زیبایی به خود بگیرد ولی باید در نظر داشت که تئاتر فقط زیبایی نیست، زیبایی یکی از مؤلفه های تئاتر است. حتی ممکن است این جذابیت های بصری و ملزومات ارزشمند تئاتر ما را از راه بیراه کند. برای بیراهه نرفتن به آموزش دقیق، تجربه عالی و استفاده هوشمندانه و آگاهانه همراه با دریافت و مشاهده لازم داریم.
 باشد که تئاتر مثل هر روز بهتر و استوارتر از قبل اجتماع مردمی خود را از دست ندهد.