آینده روشن تئاتر استان اردبیل

به گزارش خبرنگار ایران تئاتر در اردبیل، در روزهای بیست و سوم تا بیست و ششم آبان سال جاری، استان اردبیل، به بهانه برگزاری سی و یکمین دوره جشنواره تئاتر استانی، میزبان سه هنرمند برجسته کشوری برای قضاوت و داوری این رویداد نمایشی بود.

ایرج افشاری اصل، حسن عابدی و دکتر فرزاد تقی لر از محقق، مدرس و چهره‌های شناخته شده عرصه هنرهای نمایشی کشور، در دوره سی و یکم جشنواره تئاتر استانی اردبیل در تالار شمس عطار اردبیلی، تالار بیضای اردبیلی، پلاتو استاد نجفلو و محوطه بیرونی مجتمع فرهنگی و هنری فدک اردبیل، 19 نمایش از شهرستان‌های اردبیل، بیله سوار، خلخال، گرمی و مشگین شهر در دو بخش خیابانی و صحنه‌ای را به تماشا نشستند و 5 نمایش برگزیده این جشنواره را برای حضور در جشنواره منطقه‌ای تئاتر کشور انتخاب و معرفی کردند. آنچه در پی می‌خوانید گفتگوی خبرنگار ایران تئاتر در استان اردبیل با این سه هنرمند است.

در آغاز این گفت‌و‌گو از خودتان بگوئید؟
 حسن عابدی: اهل خانواده تئاتر ایران و خیلی خوشحالم که به اردبیل دعوت شدم و چند روزی در خدمت دوستان بودیم و آثار بچه ها را دیدیم و لذت بردیم از شور و حالی که در این جشنواره وجود داشت.  
 ایرج افشاری اصل: نویسنده، کارگردان، پژوهشگر و مدرس تئاتر که در خدمت دوستان عزیزم در شهرستان اردبیل بودیم برای برگزاری سی و یکمین جشنواره تئاتر استان اردبیل.

فرزاد تقی لر:  عضو هیات علمی دانشگاه نبی اکرم هستم، نزدیک بیست سی سال هست که در دانشگاه فعالیت تئاتری دارم. قبل از این هم افتخار این را داشتم که در استان های مختلف به عنوان مدرس و یا داور حضور داشته باشم. اما اولین بارم هست که به اردبیل می آیم و واقعا غرور انگیز بوددر کنار بچه‌ها بودن .

این دوره از جشنواره تئاتر استانی اردبیل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ایرج افشاری اصل: بهتر از انتظار من بود، یعنی امسال فکر کنم هنرمندان استان اردبیل خیلی بیش از حد انتظار، ظاهر شدند. هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی. کارهایی را دیدیم که امیدوار کننده بودند. اگر همین روند ادامه داشته باشد و گروه ها را  در مرحله کشوری هم  با این قدرت ببینیم، قطعا"با افتخار مرحله منطقه ای را هم با موفقیت پشت سر  خواهند گذاشت. یعنی واقعا این هنرمندان و گروه های نمایشی استحقاقش را هم دارند. واقعا لیاقتشان بیش از این هست که تقدیری بشوند و جوایزی را دریافت کنند. امیدوارم که این روند رو به رشد ادامه پیدا کند. احساس می کنم کلا در تئاتر کشور یک موجی شروع شده است، یک حرکت هایی شروع شده که کاش این تداوم داشته باشد. هر حرکتی در زمینه تئاتر انجام بشود، به نفع فرهنگ ما است و  این مسئله  پیشرفت و توسعه  فرهنگی  را تسریع خواهد کرد.

حسن عابدی:این جشنواره به نظر من کیفیت خوبی داشت. بعد از ماجرای کرونا و فاصله بچه ها از تئاتر، جشنواره کم کم دارد جان دوباره می گیرد. امسال هم ما اینجا شاهد چند تا کار خوب بودیم و این نوید را می‌دهد که دوباره به آن شور و حال زیبای تئاتری نزدیک می شویم و این خیلی خوشحال کننده است. در هر صورت هر جشنواره ای کارهای با کیفیت بالا و پایین دارد. امسال بخش خیابانی هم به جشنواره های استانی اضافه شدو ولی میخواهم این نکته را عرض کنم که یک توفیقی برای ماست که هر سال میرویم استان ها و کارها رو میبینیم. من فکر میکنم که اردبیل با مدیریت درستی که احساس میکنم در حوزه تئاتر شاهد هستیم، اتفاقات خوبی افتاده و اتفاقات خوبی هم می افتد. یکی از نشانه های بارز این اتفاق، همکاری پیشکسوتان و جوانان است. پیشکسوتان در تئاتر اردبیل خیلی مؤثرند و ما داریم می بینیم که هم روی صحنه حضور دارند وهم حامی بچه ها هستند و این یکی از رموز بالندگی تئاتر در هر استان است.  

فرزاد تقی لر: واقعیت امر این است که یک مقدار در سه چهار سال گذشته و به واسطه کرونا و بعد هم به واسطه  یک سری مسائل دیگر، نسبت به جشنواره ها ناامید شده بودیم و حتی در خود تبریز هم من در دو سه سال گذشته نه فقط در ارتباط با جشنواره، در ارتباط با بحث اجرای عمومی هم  به لحاظ کمی و کیفی با کارهای خوبی مواجه نبودیم، البته این گفته من مطلق نیست. با این ذهنیت من اردبیل آمدم که همان اتفاق که در بقیه استان ها می افتد اینجا هم قطع به یقین تکرار میشود. راستش  را بخواهید، من روز اول هم فکر کردم که با ذهنیت درست اینجا آمدم، ولی از روز دوم واقعا جو حاکم بر جشنواره، آن صمیمیت بین بچه ها و زحماتی که برای کارهای مختلف کشیده بودند باعث شدکه واقعا من بتوانم بگویم که از برخی کارها خیلی خیلی لذت بردم و حتی کارهایی را دیدم که می‌توانم به شما قول بدهم که در فجر هم حضور خواهند داشت. با افتخار تمام، به نام خانواده تئاتر، به نام تئاتر آذربایجان و تئاتر اردبیل. من به شکل نسبی اگه بخواهم بگویم و در شکل کلی، سطح بچه های تئاتر استان اردبیل را چه در زمینه کارگردانی، چه در زمینه بازیگری و چه در زمینه نمایش نامه نویسی و حتی طراحی های مختلفی که معمولا در خارج از تهران و مرکز مغفول واقع می‌شوند و یا توجه خیلی تخصصی به آن‌ها نمی شود، مثل حوزه طراحی صحنه، گریم، موسیقی، طراحی لباس. خیلی ارزنده و قابل ارزیابی دیدم، ارزیابی خوب و مثبت که امیدوارم در واقع با همین روال و حرکت رو به قله بچه های تئاتر اردبیل هر سال بهتر از امسال حرکت کنند و ما شاهد و ناظر درخشش‌شان باشیم. 

به عنوان یک استاد و چهره تئاتری، برای روند روبه‌رشد تئاتر استان اردبیل و آثاری که دیدید چه نظری دارید؟

حسن عابدی: ما نیازمند این هستیم که قدری فهم به روز هنری بچه ها را در حوزه کارگردانی ارتقا بدهیم. کمبودی که من بعضا احساس کردم در بعضی از کارها، یک مقداری عدم شناخت گرافیک کارگردانی است. عدم شناخت ابزارهای در اختیار بیناهنری و چند صدایی و هنر ترکیبی است که این بچه ها می توانند اگر آن ها را بشناسند، در دراماتیک کردن آثاری که دست شان است، در نمایشی کردن متونی که دست شان است، از آنها استفاده کنند. وقتی این شناخت وجود نداشته باشد، ما متوسل می شویم به کلام. کلام، کلام، کلام. در تئاتر تا زمانی که بتوانیم، تصویر ارائه دهیم، تصاویری که می توانند گزاره کلام باشند، ایضا" کلام باشند. خب این شناخت میخواهد. بنظرم حداقل در حوزه کارگردانی یک مقدار بیشتر باید فهم تجسمی بچه ها بالاتر برود. دوستان هستند و دارند تلاش می کنند اما حالا شاید انتظار من یک مقداری بیشتر است. یا در حوزه بازیگری یه جمله ای یادگاری دارم از مرحوم پرویز پورحسینی که توفیق داشتیم در یک جایی باهم بودیم، این کلمه را به من گفت. کلمه کلمه کلیدی است. اندازه بازی کردن. اندازه کارگردانی کردن. اندازه طراحی صحنه کردن. بازیگری که کار اضافی در صحنه انجام بدهد، هیجانی بازی کند، به شدت بخواهد به سمت رخ نمایی روی صحنه بدهد، اثر را دچار لطمه میکند. باید اندازه بازی کرد. حالا اندازه در بازیگری چیست، هم بچه ها باید مطالعه کنند، هم استان باید تدارک ببیند که ما بتوانیم به یک آموزش درست و حسابی بپردازیم. ما یک عاشقانگی با تئاتر در شهرستان هایی در این استان داریم. اینها خیلی تئاتر را دوست دارند. ولی تا وقتی که ما نگوئیم که چگونه باید درست کار کنید، عملا به همان روش خودشان ادامه میدهند. ای کاش یک برنامه ریزی صورت بگیرد، یک جهاد آموزشی صورت بگیرد تا بذر و نهال هایی این وسط اتفاق بیافتد که ما در دوره سی و دوم جشنواره استان اردبیل شاهد هنرنمایی هنرمندان شهرستانی باشیم که واقعا آثار درخشانی را بر اساس همین متدها و اتود های آموزشی ارائه بدهند. امیدوارم که این اتفاق بیافتد. ولی خیلی خوشحالم. خیلی خوشحالم از این چند روز حضور در اردبیل. معاشرت زیبایی به لحاظ هنری داشتیم، کارهایی را دیدیم که خیلی لذت بردیم. تئاتر اردبیل همیشه درخشان بوده است. مرحوم مجید واحدی زاده خدا بیامرز، دوستان‌مان آقای اتابک نادری که در تهران در خدمت‌شان هستیم، استاد فرهاد قائمیان و خیلی های دیگر. همین الان هم خیلی ها هستند که اینجا حتی می‌توانستند طبیعتا کار داوری را انجام بدهند اما قرار بر این بوده که از جای دیگه ای ما را بیاورند و ما هم با افتخار در خدمت دوستان بودیم. خیلی کیف کردیم، خیلی ممنونم از همراهی و همکاری دوستان هنرمندم در اردبیل. از دبیر و اعضای ستاد اجرایی تشکر می کنم. روز های خیلی خیلی خوبی را برای آینده تئاتر اردبیل پیش بینی می کنم. به دوستان خوب و جوان ها میخواهم یک جمله ای را بگویم، توصیه نیست. این که در انتخاب آثاری که می خواهید به صحنه ببرید دقت کنید. یک تئاتر خوب با یک متن خوب اتفاق میافتد. متن باید استخوان دار باشد. متن نقشه راه است. متن اگر بد انتخاب بشود، اثر بد پیش می‌رود. این را حتما دوستان ما دقت کنند و روی این قضیه تمرکز و تامل داشته باشند. خیلی ممنونم از شما.  ارادتمند پیشکسوتان و اهالی خوب و هم خانواده های ما در تئاتر اردبیل هم هستم.

ایرج افشاری اصل: ماحصل و تجربه چندین دهه آموزش و چندین دهه نگارش و پژوهش خود بنده است که همین مطالب را هم میگویم. هیچکدام مال خودم نیست و به نوعی تجمیع آموخته های خودمم است. برای این که یک کار موفق بشود، خیلی مولفه ها، خیلی ویژگی های خاصی را باید داشته باشد، اما اگه بخواهیم این ها را یک مقدار فشرده ترش کنیم، سه پارامتر نیاز برای یه کار موفق هست که در مراحل استانی هم اگه گروه ها به این سه نکته بیشتر اهمیت بدهند، قطعا کارهای شان مورد اقبال و استقبال بیشتری واقع خواهد شد. اولین مورد انتخاب متن است. اگر شما متن خوبی را انتخاب بکنید، بیش از پنجاه درصد راه را رفتید. متن خوب کار شما را بیمه میکند، کار شما را به نوعی موفق تر جلوه میدهد که آن هم حتما یک خبرگی و یک مهارت خاصی دارد که چه متنی انتخاب بشود نسبت به توانمندی گروه، نسبت به ظرفیت گروه و خود متن چه ویژگی هایی داشته باشد که در ادامه صحبت هایم اشاره خواهم کرد. دومین نکته، شیوه اجرایی است. یعنی متنی که انتخاب میشود به چه شیوه ای اجرا بشود که خود بحث شیوه اجرایی بحثی مفصل و تخصصی است. ای کاش ای کاش ای کاش تو همه استان ها و همه  گروه ها یک مقدار زمان بگذارند و در این زمینه مطالعاتی داشته باشند. خیلی کمک شان میکند. یعنی شما یک متنی را انتخاب کردید که ابتره، تا زمانیکه این متن روی صحنه نرفته باشد، یک اثر ناقصی است. زمانی یک اثر در تئاتر کامل است که اجرا بشود و این اجرا یک ملزوماتی دارد، یک ظرف میخواهد. این ظرف شیوه اجرایی است که چه طوری این متن را به منصه ظهور برسانیم که آن هم برای خودش یک مقوله خیلی تخصصی دارد که امیدوارم که گروه ها حتما در این زمینه، هرچند مطالعه دارند، یک مقدار بیشتر مطالعه کنند، چون تئاتر مدرن دنیا دارد به این سمت میرود. الان در تئاتر دنیا حرف اول را اتخاذ و طراحی شیوه اجرایی میزند. سومین نکته که باز هم تامین میکند گروه را و به نوعی اعتبار می بخشد به کلیت تئاتر، بحث بازیگری است. بازیگری هم  در این چند سال اخیر خوشبختانه خیلی رشد کرده. در بازیگری تئاتر ایران میشود گفت حتی یک جهشی را به خودش دیده است. امیدواریم که یک مقدار هم این شیوه های بازیگری مدرن را گروه ها یاد بگیرند. عافل نشوند که در اقصی نقاط دنیا چه اتفاقاتی دارد میافتد، از تجربیات آنها استفاده کنند و یک صلابتی را به تئاتر خودشان ببخشند. اثری در تئاتر موفق است که شش تا مؤلفه را داشته باشد. یک: قصه سرراست و قصه محکمی داشته باشد. دو: روایت جدیدی داشته باشد. سه: ریتم مناسب داشته باشد. چهار: جذابیت یا سرگرمی داشته باشد که همیشه حرف اول را میزند که من همیشه در صحبت هایم اشاره میکنم که آلفرد هیچکاک بارها به آن اشاره میکند. از او می پرسند که مهمترین نکته در موفقیت و توفیق یک اثر هنری چیست که شما خودتان هم به آن سمت رفتید، میگوید که هنرمند یک دینی نسبت به مخاطب به گردن دارد که باید آن را ادا کند. آن هم سرگرمی است. یعنی ابتدا به ساکن ما باید تماشاچی و مخاطب راسرگرم کنیم، جذبش کنیم، بعد اگر حرف فلسفی یا ارزشی داریم، یا حرف های چند لایه می خواهیم بزنیم، در مراحل بعد انجام بدهیم. پنجمین نکته ای که باید اشاره کنیم ساختار است، که ساختار خودش باز یک بحث مفصلی است که اگه مطالعه داشته باشیم در این زمینه خیلی کمکمان میکند که ای کاش یک فرصتی بگذارند علاوه بر ساختارهای مختلفی که تا به امروز تجربه شده مثل ساختار سه پرده ای، اپیزودی، مدرن و پست مدرن، یک سری ساختار های جدید هم که در تئاتر اتفاق میافتد تجربه  شود و آخرین مورد، همونطور که تو نکته  قبلی هم به آن اشاره کردم، این شش نکته را تکمیل میکند و مهمترین این نکات است، بازهم شیوه اجرایی است. یعنی همه  این مطالبی که عرض کردم زمانی کامل خواهد شد که حتما حتما گروه اجرایی به شیوه اجرایی اهمیت بدهد. برای خودش یه شیوه اجرایی طراحی بکند و در اجرا به یک سمتی برود که آن نوع آوری، خلاقیت و آن صلابت را ما در کارها ببینیم. هرچند نکات زیاد است اما در زمینه بازیگری به یک نکته هم اشاره بکنم که بازیگرهایی که میخواهند یک مقدار موفق باشند، قدم اول کلید واژه اش "دیگری شدن" است. این که من، من نوعی وقتی میخواهم یک نقشی را اجرا کنم، هیچ نشان و ردی از خودم نباید برای نقش بیاورم. باید خودم را فراموش کنم و تلاش کنم به آن دیگری شدن. آن نقشی که در نمایشنامه به آن اشاره بشوم. حالا چه جوری اشاره شده؟ باید آن کدها که در دیالوگ ها و در زیر متن وجود دارد استخراج بشوند و شناسنامه تهیه شود و این شناسنامه شخصیت طراحی بشود. این هم یک کار سختی است اما کار سخت تر این است که چطوری ارائه باشد. این پروسه سه گانه تحلیل شخصیت، طراحی شخصیت و ارائه  شخصیت در صورتی که کامل بشود، ما در صحنه های تئاتر بازی های درخشانی خواهیم دید، همچنان که در این جشنواره چند تا بازی های خیلی حیرت انگیز دیدیم که امیدواریم ادوار بعدی از این نوع بازی ها بیشتر ببینیم.

دکتر فرزاد تقی لر:خوشبختانه یکی از مسائلی که در طی سالیان گذشته در خارج از مرکز و تهران رونق پیدا کرده، در بقیه کلانشهر ها و شهرستان ها، حضور و نمود تئاتر دانشگاهی و فارغ التحصیلان این عرصه است و من باز بسیاری از بچه های شما رو دیدم که در واقع به شکل حرفه‌ای تحصیل کرده تئاترند و دارند آگاهانه و عامدانه و عالمانه تئاتر کار می‌کنند. طبیعتا بچه هایی که از دل دانشگاه تئاتر فارغ التحصیل شده اند، نه فقط الفبای تئاتر رh میدانند که وقوف دارند نسبت به خیلی از مسائلی که در حوزه  دانشگاهی در ارتباط با تئاتر مطرح میشود. بخاطر همین، اولا این نکته را عرض کنم که شاید این در واقع تلاش شما را بسیاری از اساتید تئاتر ببینند، هم در اردبیل و هم در اقصی نقاط ایران و هم بسیاری از دانشجویانی که واقعا خبره اند، نمیخواهم به سان زیره به کرمان بردن باشد، چون هرکسی دارد در جایگاه خودش تلاش خودشو میکند. من فقط یکی دو نکته را عرض کنم خدمتتون. خب روز اول که کنداکتور رو دیدم، یک نقدی توی ذهنم به شکل شتابزده رخ داد که چرا من در این جدول متن خوب و شناخته شده نمی بینم. چون برای من همیشه یکی از معیارهای درست در مسئله کارگردانی انتخاب متن می باشد. یعنی کارگردان خیلی باید هوشمندانه متن را انتخاب بکند. متن هایی که به لحاظ تکنیکی دارای ساختار قدرتمند، شخصیت پردازی مطلوب و همینطور برخورداری از دیالوگ هایی که کنش مند هستند و ... در واقع همیشه حرف اول را می زنند در اجراهای خوب. دوم این که متونی که به نوعی متناسب با مسائل روز هستند. متونی که به نوعی به واکاوی مسئله انسان در جهان معاصر می پردازند همیشه حائز اهمیتند و برای من تو اولویت قرار دارند. واقعیتش رو بخواهید، وقتی درگیر اجراها شدم، به جرات میتوانم عرض کنم که چند متن خوب دیدم که متن های بومی بودند که نویسندگان خود استان نوشته اند، خیلی خیلی خیلی من خوشحال و امیدوار شدم. حتی متونی که برگرفته از تاریخ این دیار است، تاریخ این سرزمین است و میتواند در واقع نقش ببنده در حافضه تاریخی ما، نه به لحاظ مسائل مربوط به حوزه تئاتر، به لحاظ جامعه شناسی، روانشناسی و یا متونی که اساسا نقد زده به دل تاریخ و بخشی از تاریخ این سرزمین را مورد واکاوی قرار داده و یا متن هایی که اساسا با رویکردهای روانشناختی نوشته شده بودند و سعی می کردند که حلاجی بکنند درونیات را مثلا یک هنرمند را در روی صحنه نشان می دادن و متن هایی نظیر این، واقعا برای من جای خوشحالی داشت و حتی بعد از اختتامیه و بعد از مشخص شدن نتیجه ها، به نویسندگانشان پیشنهاد خواهم داد که این متون را در اختیار من قرار بدهند، چون من دبیری سرویس تئاتر چند تا ژورنال را در تبریز بر عهده دارم که این متن ها را با کمال افتخار چاپ کنم. مسئله  بعدی، من در واقع هوشمندی و خود آگاهی قابل تأملی را در ارتباط با کارگردانی دیدم. توی سبک و سیاق های متفاوت نسبت به مکاتب مختلفی که در متون با آن ها مواجه بودیم و یا سبک هایی که در آن سبک ها متون نگاشته شده بودند، من با همون تنوع هم نگاه کارگردانی دیدم و مجددا این خیلی برای من ارزنده بود. اما مسئله بازی. یعنی باورتان نمیشود که داشتم به این فکر میکردم که یک روزی حتی اگه کارهای اجرایی برای من مجال بده و در دانشگاهی که بخواهم یک کاری را شروع کنم و تمرین کنیم، ای بسا یک روزی بیام اردبیل و از پتانسیل بازی بچه های اردبیل استفاده بکنم و چقدر این بچه ها روی صحنه مسلط و سوار بودند و خوب بودند. استایل شان، حس شان، بیان بدنی شان و بیانشان. واقعا دست تک تک این بچه ها را من می فشارم. آرزوی موفقیت می کنم. افتخار جامعه تئاتر و خانواده تئاتر ایران هستید، زنده باشید. زنده و سربلند باشد ایران ما، تئاتر ما، بچه های تئاتر آذربایجان و اردبیل و شهرستان های اردبیل، بیله سوار، مشگین شهر، گرمی زنده باشند و همچنین بقیه بچه هایی که خالصانه حضور داشتند.