آغاز رسمی عزای حسینی در اردبیل با برگزاری آئینی ماندگار:
تشت گذاری، نماد عشق ورزی اردبیلی ها به حضرت حسین شهید
تشت گذاری اردبیل
تشت گذاری اردبیل
اگرچه عزاداری های مردم اردبیل از سالروز شهادت حضرت مسلم ابن عقیل و شب عرفه آغاز می شود، اما اردبیلی ها از دیرباز با برگزاری آئین تشت گذاری آن هم در روز بیست و هفتم ذی الحججه، رسما" اعلام عزا برای حضرت اباعبدالله الحسین(ع) می کنند. آئینی کهن که زبانزد خاص و عام است و به عنوان آغازگر رسمی عزاداریها و سوگواری های حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، از جایگاه ویژه ای در بین عاشقان حضرت حسین شهید برخوردار است.
ایران تئاتر، اردبیل_سعید نوریان؛ عزاداری ها و سوگواری های مردم حسینی و عاشق پیشه اردبیل دارالارشاد و دارالامان اردبیل زبانزد خاص و عام است و هرساله میلیون نفر در جای جای ایران اسلامی و در آن سوی مرزها، هشق ورزی های این مردم حسینی در ایام محرم به تماشا می نشینند و همراه با خیل عظیم عزاداران و سوگواران اردبیلی در ماتم حسینی برگونه های شان اشک می ریزند و وای حسین گویان، بر سر و سینه می زنند. اگرچه عزاداری های مردم اردبیل از سالروز شهادت حضرت مسلم ابن عقیل و شب عرفه آغاز می شود، اما اردبیلی ها از دیرباز با برگزاری آئین تشت گذاری آن هم در روز بیست و هفتم ذی الحججه، رسما" اعلام عزا برای حضرت اباعبدالله الحسین(ع) می کنند. آئینی کهن که زبانزد خاص و عام است و به عنوان آغازگر رسمی عزاداریها و سوگواری های حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، از جایگاه ویژه ای در بین عاشقان حضرت حسین شهید برخوردار است.آیین های عزاداری در کهن شهر دارالارشاد و دارالایمان اردبیل، پیشینه ای دیرینه دارد. عشق و ارادت مردم این دیار به حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، زبانزد خاص و عام است و هر ساله هزاران نفر از جای جای ایران اسلامی و از آن سوی مرزها، با حضور در شهر اردبیل، عشق، ارادت و دلدادگی مردم حسینی این شهر را در ایام محرم به تماشا می نشینند و همراه با مردم عزادار این دیار برای حسین(ع) و یاران شهیدش اشک ماتم می ریزند.این روزها، کهن شهر تاریخی اردبیل حال و هوای خاصی عاشورایی به خود گرفته است و مردم این دیار با برگزاری کهن آئین تشت گذاری در محلات شش گانه و شعبات تابعه، عشق، سوگواری ها و عزاداری های خود را به صورت رسمی آغاز کرده اند. مراسم تشتگذاری در اردبیل قدمتی چند صد ساله داشته و ریشه در اعتقادات و آداب و رسوم استان دارد،این مراسم به یاد تشنگی حماسهسازان واقعه عاشورا انجام میشود. تشت گذاری، تمثیلی از رفع تشنگی عزاداران حضرت امام حسین(ع)در مقابل تشنگی سید و سالار شهیدان است. این مراسم با نظم و ترتیب خاص محلات ششگانه اردبیل از سه روز مانده به ماه محرم آغاز میشود.
آیینهای عزاداری مردم اردبیل از هشتم ذیالحجه، شب شهادت سفیر عشق، حضرت مسلم ابن عقیل آغاز و تا 28 صفر، سالروز رحلت پیامبر گرامی اسلام و سالروز شهادت حضرت امام حسن(ع) و 30 صفر سالروز شهادت حضرت علی ابن منوسی الرضا(ع)ادامه مییابد. آعازگر دیگر آیین های مربوط به عزاداری در اردبیل، تشتگذاری است که به عنوان سنتی کهن نه تنهاجایگاه و اهمیت خود را از دست نداده، بلکه روزبه روز به شکوه و رونق این آیین افزوده می شود. این مراسم مذهبی که در جریان برگزاری دهمین اجلاس بین المللی تجلیل از پیرغلامان حسینی در آبانماه ۹۱ در اردبیل به عنوان یک میراث معنوی به ثبت رسمی رسید، از زمان صفویه در اردبیل بطور رسمی اجرا میشود و در حال حاضر و به تبعیت از شهر اردبیل بهعنوان خاستگاه این مراسم معنوی، در شهرهای آذربایجان شرقی و غربی،زنجان و حتی در برخی از استانهای آذری نشین کشور نظیر گیلان، مازندران و تهران این مراسم باشکوه با حضور عزاداران و دوستداران حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام برگزار میشود. اما در اردبیل و روز ۲۷ ذی الحجه دو محله بزرگتر از محلات شش گانه (بر اساس یک تقسیم بندی در حوزه عزاداری، اردبیل شش محله دارد و هریک از این شش محله، دارای شاخههایی است و مساجد و محلات دیگر تابع این شش محله اصلی هستند. تاوار، پیرعبدالملک، سرچشمه، اونچی میدان یا گازران، عالی قاپو و اوچدکان،محلات شش گانه اردبیل را تشکیل میدهند) یعنی تاوار و اونچی میدان،تشتگذاری میکنند.
در روزهای بیست و هشتم و بیست و نهم ذی الحجه نیز چهار محله دیگر و محلات تابع آنها،آیین تشت گذاری را برگزار میکنند. تشتهای استفاده شده در این مراسم معمولا بسیار قدیمی (و بیشتر موقوفه) از جنس مس یا برنز و بعضیهای شان بسیار بزرگ هستند. طشتها را از چند روز قبل در محلی آماده میکنند و و در روز طشت گذاری، ریشسفیدان محل، تشتها را به دوش میگیرند و علما و سالخوردگان و بزرگان در جلو و مردم در پشت سر آنها، سینهزنان یا زنجیرزنان (هر محلهای ابزار عزاداری خودش را دارد) به سمت مسجد محله حرکت میکنند. البته در بعضی از منازل هم که صاحب خانهاش نیت کرده،مراسم طشت گذاری انجام میشود.
ورود تشت به مسجد و حسینیهها و منازل با احترام بسیار زیادی انجام میشود و دسته حامل تشت، چندباری در داخل مسجد دور میزنند و نوحهخوانی میکنند و طشتها را در قسمت مخصوصی که در ساختمان مسجد در نظر گرفته شده،قرار میدهند و پر از آب میکنند. روی تشتها تخته تمییزی قرارداده و روی تختهها،شمعدانها را میگذارند و هنگام غروب کنار تشت صف کشیده و فاتحه میخوانند. (اصولا صف کشیدن و رعایت ترتیب بزرگتری و کوچکتری در همه عزاداریها از الزامات عزاداری شهر اردبیل است).
این سنت،با الهام از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع)است؛ واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین(ع)و یارانشان و ایثارگریهای سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه آفرینی یارانی که با لبانی تشنه،شهد شهادت را نوشیدند،به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخوردار بوده،عمق و وسعت بسیاری بخشیده است تا جایی که انعکاس این امر را در فرهنگ مردم و به خصوص در شکل گیری آداب و رسوم و آیینها شاهد هستیم.
براساس روایتهای تاریخی،در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا،سربازان حر بن یزید ریاحی در منطقه ای به نام «زباله» راه بر کاروان امام بسته و حرکت آن را متوقف ساختهاند.
در این محل،سالار شهیدان علیرغم کمبود آب دستور میدهند طشتها توسط آبهای موجود در مشکها پر شود که هم یاران حسین(ع) و هم سربازان حر از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.
از قدیم الایام بعضی از مساجد فاتحه مخصوصی داشته و خانواده خاصی هم وارث اجرای آن فاتحه بودهاند. این تشتهای آب در نظر مردم، جلوه مظلومیت و معصومیت حضرت امام حسین(ع) بوده و برخی بر این عقیدهاند که این طشتها شفا دهندهاند و گاهی دخل میبندند و دعا میکنند و شمعی روشن میکنند. طشتگذاری به منزله اعلام رسمی سوگواری ماه محرم است. با این مراسم، عملا" عروسیها و جشنها تعطیل میشود و تفریحات معمولی کمتر میشود. مغازهها و به خصوص مغازههای داخل بازار سنتی اردبیل،سیاه پوش میشوند و مساجد و تکایا برای برگزاری مراسم آماده میشوند. آئین سنتی «تشتگذاری» بهعنوان یکی از آئینهای عزاداری مختص اردبیل در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. حسینه اوچدکان،اولین مکانی است که تشت گذاری در اردبیل در این محل برگزار میشود. بعد از حسینیه اوچدکان،آئین اصلی تشت گذاری در مسجد جامع اردبیل برگزار میشود که زبانزد خاص و عام است.
این مراسم،امسال با شکوه تمام و با حضور انبوه عزاداران و عاشقان حسینی و نیز مهمانانی از دیگر شهرها و استانهای کشور و با نظم خاصی در مسجد جامع اردبیل برگزار شد.